హరిశ్చంద్రుడు

రాజ్యపాలన:

అయోధ్యకు రాజుగా ఉన్న హరిశ్చంద్రుడు ఎంతో ధర్మపరుడు, నిజాయితీ గలవాడు. అతనికి భార్య శివ్య (తారామతిఅని కూడా పిలుస్తారు), కొడుకు లోహితదాసు ఉన్నారు. అతడు ఎప్పుడూ సత్యాన్ని మాత్రమే అనుసరించేవాడు. తన వాక్కు తప్పక చెల్లించేవాడు. అన్నిఅవకాశాల్లోనూ ధర్మాన్ని పాటించేవాడు.

విశ్వామిత్రుని పరీక్ష:

ఒకరోజు మహర్షి విశ్వామిత్రుడు, హరిశ్చంద్రుని ధర్మాన్ని పరీక్షించాలనుకుంటాడు. మొదట అతనికి ఒక కలలో దేవతలు ఆశీర్వదించారని చెప్పి, యజ్ఞానికి దానం కోరుతాడు. హరిశ్చంద్రుడు అంగీకరించి తన మొత్తం రాజ్యాన్ని దానం చేస్తాడు.

అయితే విశ్వామిత్రుడు వెంటనే చెబుతాడు:

"ఇది కలలో ఇచ్చావు, కానీ వాస్తవంగా అమలు చేయాలి. రాజ్యాన్ని ఖచ్చితంగా అప్పగించు మరియు దానానికి తగిన దక్షిణను కూడా చెల్లించు."

ధనo లేనివాడు – బానిసత్వం:

హరిశ్చంద్రుడు ధనం లేక ఏమీ ఇవ్వలేకపోతాడు. దాంతో ఆయన భార్య, కుమారునితో కలసి వనాలకు వెళ్ళి దానానికి తగిన ధనాన్ని సంపాదించాలనుకుంటాడు. కాశీ (వారణాసి)కి వెళ్లి భార్యను ఒక బ్రాహ్మణుడికి సేవకురాలిగా అమ్మేస్తాడు. తన కుమారుడిని కూడా అతనికి తోడుగా పంపుతాడు. తాను మాత్రం శ్మశానంలో పనిచేయడం మొదలు పెడతాడు, మృతదేహాల దహనానికి రుసుము తీసుకునే పనిలో ఉంటాడు.

శివ్య పుత్ర వేదన:

ఒకరోజు, లోహితదాసు పాము కాటుకు గురై మరణిస్తాడు. శివ్య, కుమారుని శవంతో శ్మశానానికి వస్తుంది. అక్కడ హరిశ్చంద్రుడు ఉందని ఆమెకు తెలియదు. రుసుము అడిగినప్పుడు ఆమె వద్ద ఏమీలేక, తన మంగళసూత్రాన్ని ఇవ్వడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. అదే సమయంలో ఇద్దరికీ తెలియకుండానే ఇది తమ కుమారుని శవమని తెలుస్తుంది. ఆ వేదనను చెప్పలేం.

సత్యాన్ని నిలుపుకున్న రాజు:

కుటుంబాన్ని కోల్పోయినా, కష్టాల్లో ఉన్నా, హరిశ్చంద్రుడు తన ధర్మాన్ని విడిచిపెట్టడు. చివరికి దేవతలు మరియు ఋషులు ప్రత్యక్షమై, అతనికి శిరోమణిగా సత్యవ్రతుడు అని గౌరవిస్తారు.

పునరుద్ధానం:

విశ్వామిత్రుడు సంతృప్తి చెందుతూ – హరిశ్చంద్రుని తపస్సు చూసి – వరం ఇస్తాడు. అతని కొడుకు పునర్జీవించడమేకాక, రాజ్యం తిరిగి లభిస్తుంది. దేవతలు అతని ధర్మాన్ని పుస్తకాలలో స్థానం కల్పిస్తారు.